Một số góp ý về việc sửa đổi Luật Thanh niên năm 2005

Luật Thanh niên được Quốc hội khóa XI thông qua ngày 29/11/2005 tại Kỳ họp lần thứ 8 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2006, đây là cơ sở pháp lý quan trọng cho việc xây dựng chiến lược, chính sách, chương trình phát triển thanh niên và công tác thanh niên Việt Nam. Qua hơn 10 năm thực hiện, Luật đã góp phần nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các cấp ủy Đảng, chính quyền, các tổ chức chính trị, xã hội trong việc chăm lo, tạo điều kiện cho thanh niên phát triển; xây dựng thế hệ thanh niên Việt Nam giàu lòng yêu nước, có đạo đức cách mạng, ý thức công dân và lý tưởng xã hội chủ nghĩa; có trình độ học vấn, nghề nghiệp, việc làm, có tính kỷ luật cao; tạo nguồn nhân lực trẻ có chất lượng cao đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ cách mạng của dân tộc trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu to lớn mà Luật Thanh niên năm 2005 mang lại thì Luật này cũng đã bộc lộ những hạn chế rõ rệt, chưa tạo được tác động thực sự đối với đời sống xã hội và sự phát triển của đại bộ phận thanh niên, chưa có những đột phá cần thiết về chính sách để hình thành đội ngũ thanh niên có tài năng, được bố trí sử dụng đúng năng lực, tạo động lực cho thế hệ trẻ học tập và phấn đấu. Hiện nay, với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin trong thời đại cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, thanh niên sẽ trở thành lực lượng lao động ngày càng có tính chất quyết định đến việc định hình một cơ cấu kinh tế mới, thực hiện thành công công cuộc đổi mới mà Đảng đã đề ra. Trước bối cảnh đó, đòi hỏi Đảng và Nhà nước ta phải sửa đổi kịp thời các chính sách, quy định đối với thanh niên. Trong đó, việc nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Luật Thanh niên năm 2005 là rất cần thiết.
1. Các chính sách cơ bản của Dự án Luật Thanh niên (sửa đổi)
Trong thời gian vừa qua, Bộ Nội vụ – cơ quan quản lý nhà nước về công tác thanh niên đã tổ chức tổng kết thực tiễn hơn 10 năm thi hành Luật Thanh niên năm 2005, trên cơ sở đó, báo cáo với Chính phủ về việc sửa đổi Luật Thanh niên và được Chính phủ nhất trí, báo cáo Quốc hội đưa vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2019. Theo đó, Đề nghị xây dựng Dự án Luật Thanh niên (sửa đổi) được Chính phủ thông qua bao gồm 07 chính sách quan trọng hướng tới giải quyết những vấn đề vướng mắc, khó khăn, hạn chế trong các quy định của Luật Thanh niên năm 2005 và bổ sung một số nội dung đáp ứng yêu cầu của công tác thanh niên trong tình hình mới. Cụ thể:
Một là, chính sách về đối thoại với thanh niên, Tháng Thanh niên, bảo đảm nguồn lực thực hiện chính sách phát triển thanh niên với nội dung: Quy định trách nhiệm người đứng đầu các cơ quan, tổ chức, đơn vị trong việc đối thoại với thanh niên để tham vấn ý kiến của thanh niên, lắng nghe ý kiến của thanh niên trong xây dựng và thực hiện chính sách, pháp luật liên quan đến thanh niên. Tổ chức Tháng Thanh niên để huy động cả xã hội quan tâm đầu tư cho thanh niên và bảo đảm nguồn lực phát triển thanh niên trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước được quy định trong Luật này.
Hai là, chính sách quy định về trách nhiệm của thanh niên trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc với nội dung: Quy định trách nhiệm của thanh niên trong học tập, lao động; trong bảo vệ Tổ quốc; trong hoạt động khoa học, công nghệ; trong bảo vệ tài nguyên, môi trường; trong bảo vệ sức khỏe, hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao; trong hôn nhân và gia đình; trong quản lý nhà nước và xã hội; trong giám sát và phản biện chính sách, pháp luật liên quan đến thanh niên.
Ba là, chính sách quy định về trách nhiệm của Nhà nước đối với thanh niên với nội dung: Quy định về trách nhiệm của Nhà nước đối với thanh niên để làm rõ trách nhiệm của Nhà nước đối với việc phát triển thanh niên trong 08 lĩnh vực cơ bản liên quan đến 10 nhóm trách nhiệm của thanh niên, cụ thể là: Trong học tập, trong lao động, việc làm; trong hoạt động khoa học, công nghệ và bảo vệ môi trường; trong bảo vệ Tổ quốc; trong hoạt động văn hóa, văn nghệ, vui chơi, giải trí, thể dục, thể thao; trong chăm sóc và bảo vệ sức khỏe; trong hôn nhân và gia đình; trong tham gia quản lý nhà nước và xã hội nhằm chăm lo, giáo dục, bồi dưỡng và phát huy thanh niên; đồng thời, bảo đảm sự thống nhất với các quy định khác của pháp luật có liên quan đến thanh niên.
Bốn là, chính sách của Nhà nước đối với nhóm thanh niên đặc thù với nội dung: Quy định trách nhiệm của Nhà nước đối với thanh niên từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi; thanh niên tài năng, thanh niên dân tộc thiểu số, thanh niên di cư, thanh niên xung phong, thanh niên khuyết tật, thanh niên nhiễm HIV/AIDS, thanh niên sau cai nghiện ma túy, sau cải tạo nhằm hỗ trợ cho nhóm yếu thế và phát huy nhóm thanh niên tích cực tạo cơ hội bình đẳng về phát triển cho mọi đối tượng thanh niên; đồng thời, bảo đảm thực hiện các cam kết của Việt Nam tại Công ước quốc tế về quyền trẻ em (lứa tuổi thanh niên từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi).
Năm là, chính sách quy định về trách nhiệm của gia đình, nhà trường, xã hội đối với thanh niên với nội dung: Quy định trách nhiệm của Nhà nước, gia đình, nhà trường, tổ chức xã hội, tổ chức kinh tế trong việc bảo đảm cho thanh niên thực hiện đầy đủ quyền và nghĩa vụ của mình nhằm phát huy vai trò của gia đình, nhà trường, tổ chức xã hội, tổ chức kinh tế trong việc chăm lo giáo dục, bồi dưỡng các thế hệ thanh niên; đồng thời, huy động các nguồn lực hợp pháp của xã hội để đầu tư cho phát triển thanh niên.
Sáu là, quy định về trách nhiệm của các tổ chức thanh niên: Trên cơ sở kế thừa quy định về tổ chức thanh niên tại Chương V Luật Thanh niên năm 2005, Dự án Luật cần sửa đổi, bổ sung làm rõ vị trí, chức năng, vai trò và trách nhiệm của Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh và các tổ chức khác của thanh niên trong việc bảo đảm thực hiện đầy đủ quyền và nghĩa vụ của thanh niên. Đồng thời, nâng cao vị thế, vai trò của tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam trong việc đề xuất với cấp có thẩm quyền xây dựng, ban hành chính sách phát triển thanh niên nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng của thanh niên; hỗ trợ thanh niên khởi nghiệp; giám sát, phản biện xã hội trong quá trình xây dựng và thực thi các chính sách phát triển thanh niên.
Bảy là, quy định trách nhiệm quản lý nhà nước về thanh niên: Quy định nội dung quản lý nhà nước về thanh niên; trách nhiệm của Bộ Nội vụ, trách nhiệm của các bộ, ngành trung ương và Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân các cấp trong việc thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về thanh niên và việc ban hành, tổ chức thực hiện các chính sách được quy định trong Luật Thanh niên; quy định trách nhiệm điều phối và phối hợp trong việc thực hiện chính sách, pháp luật liên quan đến thanh niên.
2. Một số góp ý 
Trên cơ sở kết quả tổng kết 10 năm thi hành Luật Thanh niên năm 2005, nghiên cứu nội dung những chính sách cơ bản của Đề nghị xây dựng Dự án Luật Thanh niên (sửa đổi), các quy định Luật Thanh niên năm 2005 và thực tiễn, tác giả góp ý, sửa đổi, bổ sung Luật Thanh niên năm 2005, cụ thể như sau:

Thứ nhất, về quyền và nghĩa vụ của thanh niên, Luật Thanh niên quy định 08 nhóm quyền và nghĩa vụ của thanh niên về học tập, lao động, văn hóa, nghệ thuật, vui chơi, giải trí… về cơ bản, các nhóm quyền này khá bao quát, tuy nhiên lại chưa đầy đủ và cụ thể. Bên cạnh các nhóm quyền và nghĩa vụ nêu trên, đề nghị nghiên cứu, bổ sung, hoàn thiện thêm quy định cụ thể về quyền và nghĩa vụ của thanh niên trong các hoạt động liên quan đến báo chí, tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội, tín ngưỡng, tôn giáo và bảo vệ an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, chấp hành những quy tắc sinh hoạt công cộng, quyền việc làm… cho phù hợp với quy định của Hiến pháp năm 2013, qua đó, tạo động lực để thanh niên được phát huy vai trò, tiềm năng to lớn của mình trong phát triển kinh tế, xã hội, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Thứ hai, về quyền và nghĩa vụ của thanh niên trong vấn đề lao động, tại Điều 10 Luật Thanh niên năm 2005 quy định:
“1. Lao động để lập thân, lập nghiệp, làm giàu chính đáng, góp phần xây dựng đất nước.
2. Chủ động tiếp cận thông tin thị trường lao động; lựa chọn việc làm và nơi làm việc phù hợp với khả năng của bản thân và nhu cầu của xã hội.
3. Rèn luyện tác phong công nghiệp, năng lực quản lý, kinh doanh, tuân thủ kỷ luật lao động; phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật; nâng cao trình độ nghề nghiệp đáp ứng yêu cầu phát triển khoa học và công nghệ.
4. Xung kích thực hiện các chương trình phát triển kinh tế – xã hội ở vùng có điều kiện kinh tế – xã hội khó khăn, vùng có điều kiện kinh tế – xã hội đặc biệt khó khăn”.
Quy định như trên làm cho nội dung về quyền và nghĩa vụ của thanh niên trong vấn đề lao động, việc làm không có sự tách bạch rõ ràng, gây khó khăn cho thanh niên trong việc xác định đâu là quyền lợi được hưởng, đâu là nghĩa vụ phải thực hiện trong các lĩnh vực nhằm nâng cao trách nhiệm đối với bản thân, đối với đất nước; đồng thời, cũng gây khó khăn khi ban hành các chính sách, xác định trách nhiệm của Nhà nước, gia đình và xã hội nhằm tạo điều kiện cho việc phát triển thanh niên và tiếp cận việc làm.
Thứ ba, Điều 16 Luật Thanh niên năm 2005 đã quy định, thanh niên “…được bày tỏ ý kiến, nguyện vọng, kiến nghị với cơ quan, tổ chức về những vấn đề mà mình quan tâm; tham gia góp ý xây dựng các chính sách, pháp luật liên quan đến thanh niên và các chính sách, pháp luật khác…”, tuy nhiên, quy định như vậy vẫn chung chung, chưa có cơ chế cụ thể, các hình thức tham gia để quy định này được thực thi trên thực tế. Chính vì vậy, vai trò của các tổ chức Đoàn cũng như của thanh niên trong việc đóng góp xây dựng chính sách pháp luật và quản lý nhà nước ở nhiều nơi chưa được người đứng đầu coi trọng. Do vậy, cần bổ sung quy định về quyền của thanh niên trong việc tham gia xây dựng chính sách, pháp luật, tham gia vào quản lý nhà nước. Quy định cụ thể các hình thức, phương thức để tổ chức Đoàn các cấp, các tổ chức của thanh niên, thanh niên tham gia vào quy trình xây dựng chính sách, pháp luật và các hoạt động quản lý nhà nước.
Thứ tư, về trách nhiệm quản lý nhà nước về thanh niên, theo Điều 5 Luật Thanh niên năm 2005 thì hiện nay, Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước về công tác thanh niên mà chưa có quy định cụ thể bộ, ngành nào làm đầu mối giúp Chính phủ thực hiện việc này; đồng thời, cũng không quy định trách nhiệm của các bộ, cơ quan thuộc Chính phủ trong việc phối hợp triển khai, không có chế tài đảm bảo thực hiện Luật nên các đơn vị không thực hiện đầy đủ trách nhiệm của mình.
Theo Kết luận của Bộ Chính trị tại Thông báo số 327-TB/TW ngày 16/4/2010 về Đề án tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về công tác thanh niên và Nghị định số 78/2017/NĐ-CP ngày 03/7/2017 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 120/2007/NĐ-CP ngày 23/7/2007 của Chính phủ hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Thanh niên thì Bộ Nội vụ được giao trách nhiệm giúp Chính phủ thống nhất quản lý về thanh niên.
Do vậy, trong Luật Thanh niên sửa đổi, đề nghị quy định rõ việc giao bộ, ngành nào là cơ quan đầu mối tham mưu, giúp Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước về công tác thanh niên; quy định trách nhiệm của Bộ Nội vụ và các bộ, ngành, chính quyền địa phương đối với việc quản lý nhà nước về thanh niên; phân định rõ trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong việc chủ trì, phối hợp để tổ chức triển khai thực hiện các quy định của Luật Thanh niên. Đồng thời, cần quy định các chế tài cụ thể đối với các cơ quan, tổ chức thực hiện nhằm bảo đảm nâng cao hiệu lực, hiệu quả thực thi và quản lý nhà nước về thanh niên trên thực tế.
Thứ năm, các hành vi bị nghiêm cấm tại Điều 8 Luật Thanh niên năm 2005 được liệt kê cụ thể, chi tiết, đây là những hành vi đặc thù thường xảy ra đối với lứa tuổi thanh niên (tội phạm ma túy, mại dâm, gây rối trật tự công cộng…). Tuy nhiên, việc quy định cụ thể, chi tiết như hiện nay sẽ dễ dẫn đến việc hiểu và áp dụng không thống nhất, không đầy đủ, không bao quát hết những quy định ở các lĩnh vực khác nhau trong đó có thanh niên là đối tượng áp dụng. Do đó, cần sửa đổi, bổ sung các hành vi bị nghiêm cấm để bao quát những quy định về hành vi bị nghiêm cấm trong các văn bản thuộc các lĩnh vực quản lý khác nhau hoặc bỏ quy định về các hành vi bị nghiêm cấm mà chỉ cần áp dụng các quy định của luật chuyên ngành về vấn đề này.
Thứ sáu, việc cấp ủy đối thoại với thanh niên được thể hiện rõ trong Nghị quyết số 25-NQ/TW ngày 25/7/2008 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và Chỉ thị số 42-CT/TW ngày 24/3/2015 của Ban Chấp hành Trung ương về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thế hệ trẻ giai đoạn 2015 – 2030, tuy nhiên, vấn đề này lại chưa được quy định trong Luật Thanh niên; tại các bộ, địa phương, việc bố trí kinh phí thực hiện chiến lược, chương trình, mục tiêu phát triển thanh niên chưa được bảo đảm và không có nguồn lực để bố trí thực hiện… Do vậy, cần quy định trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong việc đối thoại với thanh niên, tổ chức Tháng Thanh niên; các giải thưởng cho thanh niên bảo đảm phát huy nguồn lực phát triển thanh niên trong thời kỳ mới.
Thứ bảy, tại khoản 1 Điều 26 Luật Thanh niên năm 2005 quy định: “Nhà nước có cơ chế, chính sách để phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng những thanh niên có năng khiếu, có thành tích xuất sắc trong học tập, hoạt động khoa học và công nghệ, lao động, sản xuất, kinh doanh, quản lý, an ninh, quốc phòng, văn hóa, nghệ thuật, thể dục, thể thao để trở thành những người tài năng”. Với quy định này, có thể thấy, chính sách đối với thanh niên có tài năng còn chung chung, khó đi vào thực tế, không có cơ quan chịu trách nhiệm chính, mô hình rõ ràng trong việc thực hiện chính sách. Chính vì vậy, cần quy định rõ ràng, cụ thể hơn chính sách đối với thanh niên có tài năng về phạm vi đối tượng (những đối tượng nào được coi là thanh niên tài năng); cơ quan, tổ chức làm đầu mối trong tập hợp, quản lý danh sách những thanh niên có tài năng, chủ động xây dựng các kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng, thu hút những đối tượng này vào làm việc trong các lĩnh vực thuộc cơ quan nhà nước; các chế độ, chính sách đối với thanh niên có tài năng nằm trong đối tượng thu hút làm việc cho cơ quan nhà nước;…
Có thể nói, thanh niên là một bộ phận rất quan trọng của xã hội, là một trong những nhân tố quyết định tương lai, vận mệnh của đất nước. Đặt trong bối cảnh cuộc cách mạng khoa học lần thứ tư, trước những cơ hội và thách thức to lớn, Nhà nước cần có những chính sách và định hướng cụ thể hướng đến đối tượng đặc biệt này, nhất là việc hỗ trợ thanh niên trong việc hợp tác quốc tế để đổi mới, học tập và phát triển. Theo đó, Luật Thanh niên sửa đổi cần tiếp cận theo hướng: (i) Sửa đổi, bổ sung quy định trách nhiệm của Nhà nước trong việc phân luồng giáo dục, đào tạo để tạo cơ hội cho thanh niên được học tập, học nghề, nâng cao trình độ ngôn ngữ, được tư vấn hướng nghiệp, được miễn giảm học phí, cấp học bổng… Từ đó, các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong phạm vi trách nhiệm của mình sẽ cụ thể hóa và triển khai các chính sách đó trong đời sống trước bối cảnh của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư; (ii) Nhà nước cần thay đổi cách tiếp cận về chính sách lao động và tạo việc làm, có những định hướng, hỗ trợ đặc thù cho thanh niên như các chính sách hướng nghiệp có trình độ cao, khuyến khích thanh niên khởi nghiệp sáng tạo bắng các quy định hỗ trợ về tài chính và các chính sách pháp lý. Đặc biệt, giải quyết việc làm cho thanh niên gắn với đào tạo và phát triển nguồn nhân lực quốc gia, bên cạnh việc phát triển các hệ thống dịch vụ tư vấn, tiếp cận thị trường khởi nghiệp và lao động nước ngoài./.